Việt Nam hành động chống lại sự gia tăng đồ uống có đường

Tuần trước, Quốc hội đã thông qua nghị quyết về việc xây dựng chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2025, trong đó sẽ thảo luận và có thể thông qua dự thảo sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (TNCN) vào tháng 5 năm 2025.

Trong những năm gần đây, mức tiêu thụ đồ uống có ga, đồ uống tăng lực và các loại khác đã tăng đáng kể, Ảnh: Phạm Thái

Bên cạnh việc tiếp tục áp dụng thuế TTĐB đối với sản phẩm bia, rượu, luật mới sẽ áp dụng đối với nước giải khát theo tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 12828:2019 có hàm lượng đường là 5 gam trên 100 ml.

Các loại đồ uống nhẹ này bao gồm nhiều loại như đồ uống có hương vị, bao gồm đồ uống tăng lực/thể thao và các loại khác; đồ uống có chứa cà phê và trà; đồ uống thảo mộc; và đồ uống nhẹ có chứa nước ép trái cây hoặc chế biến từ ngũ cốc. Quy định này sẽ không áp dụng cho sữa và các sản phẩm từ sữa, các sản phẩm dạng lỏng dùng cho mục đích dinh dưỡng, nước ép rau và trái cây nguyên chất, và mật hoa của trái cây, rau hoặc các sản phẩm ca cao.

Bộ Tài chính (MoF), đơn vị đang soạn thảo sửa đổi và đã tìm kiếm chúng trong nhiều năm, cho biết động thái này sẽ giúp tăng nguồn thu ngân sách nhà nước và giảm các bệnh liên quan đến đường bao gồm béo phì, cũng như để luật thuế TTĐB của Việt Nam ngang bằng với thông lệ quốc tế.

Tiếp theo dự thảo đề xuất do Bộ Tài chính biên soạn, việc áp dụng thuế TTĐB đã được yêu cầu vào năm 2017 trong nghị quyết về bảo vệ và chăm sóc sức khỏe nhân dân. “Phải tăng thuế TTĐB đối với hàng hóa có hại cho sức khỏe như đồ uống có cồn, đồ uống có ga và thuốc lá để hạn chế tiêu dùng”, nghị quyết nhấn mạnh.

Quyết định phê duyệt Chương trình dinh dưỡng quốc gia giai đoạn 2020-2022 của Thủ tướng Chính phủ cũng nêu rõ cần áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống có đường. “Tất cả các quy định pháp luật, luật liên quan đến hoạt động dinh dưỡng đều phải được rà soát, xây dựng, bổ sung. […] Đồ uống có đường phải chịu thuế TTĐB”, thông báo nêu rõ.

Cùng tháng, Kế hoạch quốc gia phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022-2025 cũng nhấn mạnh việc áp dụng thuế TTĐB đối với các sản phẩm này.

Khi đó, Thủ tướng giao Bộ Tài chính “nghiên cứu, đề xuất mức thuế TTĐB phù hợp đối với các sản phẩm đồ uống có đường và thực phẩm không tốt cho sức khỏe” nhằm hạn chế sử dụng các sản phẩm không có lợi cho sức khỏe.

Bộ Tài chính trích dẫn ý kiến ​​của Tổ chức Y tế Thế giới cho rằng cần áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống có đường vì đây là nguyên nhân chính gây ra tình trạng thừa cân, béo phì là một trong những yếu tố. Đây cũng là một trong những yếu tố chính gây ra các bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, tiểu đường, bệnh thận, ung thư đường tiêu hóa, đột quỵ, cũng như ảnh hưởng đến hệ xương và răng.

Bộ Tài chính cho biết: “Việc sử dụng nước ngọt ngày càng tăng đã khiến tình hình bệnh không lây nhiễm hiện nay ở Việt Nam tăng trưởng bùng nổ trong vài thập kỷ qua”.

Theo Bộ Y tế, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở trẻ em Việt Nam tăng từ 8,5% năm 2010 lên 19% năm 2020.

“Có bằng chứng gần đây cho thấy mối liên hệ giữa việc tiêu thụ đồ uống có đường với các bệnh không lây nhiễm, gây ra thiệt hại kinh tế và gánh nặng về chi phí y tế và tử vong”, Bộ Y tế cho biết. “Theo đó, việc giảm tiêu thụ đồ uống có đường có thể ngăn ngừa tử vong bằng cách góp phần làm giảm tỷ lệ thừa cân, béo phì, rối loạn đường huyết, mỡ máu và tăng huyết áp, là những yếu tố nguy cơ tử vong”.

Năm 2022, nhiều nhóm đồ uống có đường được tiêu thụ với tỷ lệ cao hơn năm 2021, chẳng hạn như đồ uống có ga (16,7%), đồ uống tăng lực (25%), nước ép rau quả (17%), đồ uống thể thao (35,6%) và trà đóng chai (9,8%).

Bộ Tài chính lưu ý rằng nhiều quốc gia đã áp dụng thuế TTĐB đối với đồ uống có đường, tăng từ 15 thị trường vào năm 2012 lên khoảng 85 thị trường hiện nay và 5 thị trường trong khu vực ASEAN, bao gồm Campuchia, Malaysia, Myanmar, Philippines và Thái Lan.

Ví dụ, tại Mexico, sau hai năm áp dụng SCT, các hộ gia đình đã giảm mua đồ uống có đường 11,7 phần trăm, đồng thời doanh thu thuế cũng tăng thêm 2,6 tỷ đô la.

Tại Thái Lan, sau 5 năm áp dụng thuế TTĐB đối với nước giải khát, các công ty nước giải khát đã cải tiến công thức sản xuất các sản phẩm liên quan để giảm đáng kể lượng đường trên 100ml.

Ví dụ, lượng đường trong đồ uống tăng lực trên 100ml giảm từ 16,7 xuống 6,1 gam; đồ uống có ga giảm từ 9,2 xuống gần 4,6 gam; cà phê đóng gói sẵn có đường giảm từ 8 xuống 3,4 gam; trà từ 8,7 xuống 4,3 gam; nước ép trái cây từ 10,6 xuống gần 6,4 gam; và các loại đồ uống khác từ 9 xuống 3,4 gam.

Hiện nay, tại Việt Nam, thuế suất thuế TTĐB áp dụng đối với bia là 65%, rượu dưới 20 độ là 35% và rượu từ 20 độ trở lên là 65%.

Kế hoạch thuế đường xem phần bổ sung chi tiết Việt Nam đang tiến gần hơn đến việc áp dụng thuế đối với nước giải khát dựa trên hàm lượng đường để khuyến khích các doanh nghiệp sản xuất và nhập khẩu nước giải khát ít đường.

Những bài học giá trị có thể định hướng các quy tắc về đồ uống có đường Chính sách thuế là một biện pháp tài chính hiệu quả để kiểm soát việc tiêu thụ đồ uống có đường (SSB). Tỷ lệ béo phì và các bệnh không lây nhiễm liên quan đến chế độ ăn uống (NCD) đáng kể do chế độ ăn uống ngày càng không lành mạnh là mối quan tâm của sức khỏe toàn cầu. Sự chú ý đáng kể đã được dành cho việc hạn chế lượng đường dư thừa và đặc biệt là tiêu thụ SSB.