Chiến lược logistics của các “ông lớn” thương mại điện tử và bài học cho doanh nghiệp Việt

Logistics đang đóng vai trò then chốt trong việc quyết định thành bại của hoạt động thương mại điện tử. Trước bối cảnh đó, các doanh nghiệp Việt Nam có thể rút ra được những bài học gì từ chiến lược phát triển logistics của các “ông lớn” toàn cầu?

Tổng quan xu hướng logistics trong thương mại điện tử toàn cầu

Trong bối cảnh thương mại điện tử (TMĐT) toàn cầu phát triển mạnh mẽ, dịch vụ logistics đã vượt ra khỏi vai trò hỗ trợ thông thường để trở thành yếu tố then chốt quyết định sự thành công của các nền tảng TMĐT. Các tập đoàn hàng đầu như Amazon, Alibaba, JD.com hay Walmart liên tục đổi mới mô hình quản lý chuỗi cung ứng, thiết lập những chuẩn mực mới trong lĩnh vực logistics TMĐT. Đây chính là những bài học quý báu mà các doanh nghiệp Việt Nam có thể tham khảo nhằm nâng cao hiệu quả vận hành và cải thiện trải nghiệm khách hàng.

Amazon và cuộc cách mạng logistics: Tự chủ để dẫn đầu

Không chỉ là “gã khổng lồ” thương mại điện tử, Amazon đang làm thay đổi toàn bộ ngành logistics toàn cầu. Với triết lý “ai kiểm soát được logistics, người đó kiểm soát được trải nghiệm khách hàng”, Amazon đã xây dựng mạng lưới vận hành khép kín – từ kho bãi, phương tiện giao hàng đến công nghệ tự động.

Các trung tâm Fulfillment Centers của Amazon xử lý hàng triệu đơn mỗi ngày nhờ robot, còn dịch vụ Amazon Prime trở thành vũ khí giữ chân khách hàng với cam kết giao hàng siêu tốc. Hãng cũng đẩy mạnh ứng dụng công nghệ cao như drone giao hàng MK30, xe tự lái Zoox và hệ thống AI dự báo nhu cầu. Việc dần rút khỏi sự phụ thuộc vào UPS, FedEx là bước đi chiến lược giúp Amazon kiểm soát toàn bộ chuỗi cung ứng.

Alibaba: Mạng lưới mở thay vì tự vận hành

Thay vì tự xây dựng hạ tầng logistics, Alibaba chọn con đường kết nối thông qua Cainiao – mạng lưới thông minh hợp tác với hơn 3.000 đối tác trên toàn cầu.

Cainiao tập trung vào công nghệ dữ liệu, giúp tối ưu tồn kho, dự báo nhu cầu và giao hàng xuyên biên giới trong vòng 72 giờ – một thách thức lớn với logistics truyền thống. Hãng cũng đầu tư vào các hệ thống giám sát đặc biệt cho hàng hóa nhạy cảm như thực phẩm tươi sống, hướng đến một mô hình tối ưu hóa bằng công nghệ thay vì hạ tầng vật lý.

JD.com: Robot hóa chuỗi vận hành

JD.com theo đuổi mô hình tích hợp toàn diện tương tự Amazon, nhưng nổi bật với tốc độ giao hàng cực nhanh – hơn 90% đơn tại Trung Quốc được giao trong ngày.

Hãng đầu tư mạnh vào kho tự động, drone và robot giao hàng. Tại Thượng Hải, chỉ với 4 nhân sự, kho JD xử lý trên 20.000 đơn mỗi ngày nhờ hệ thống công nghệ cao. Việc tách JD Logistics ra thành công ty độc lập năm 2021 đánh dấu bước đi thương mại hóa logistics, không chỉ phục vụ nội bộ mà còn vươn ra thị trường bên ngoài.

Walmart: Đưa logistics trở thành nguồn thu

Kết hợp thế mạnh bán lẻ truyền thống với công nghệ hiện đại, Walmart triển khai mô hình “Bricks + Clicks” – giao hàng ngay từ các siêu thị gần khách hàng nhất.

Công ty tích cực ứng dụng AI dự báo nhu cầu và sử dụng blockchain để tăng minh bạch chuỗi cung ứng, đặc biệt với thực phẩm và dược phẩm. Với Walmart GoLocal, hãng mở hệ thống giao hàng cho bên thứ ba, biến logistics thành một lĩnh vực tạo doanh thu thực sự, không còn chỉ là gánh nặng chi phí.

Thách thức của doanh nghiệp TMĐT Việt Nam

Thứ nhất, cơ sở hạ tầng logistics còn hạn chế: Mặc dù Việt Nam đã có sự phát triển mạnh mẽ về hạ tầng giao thông trong những năm gần đây, nhưng vẫn còn nhiều hạn chế đối với việc vận hành logistics trong TMĐT. Hệ thống kho bãi, đặc biệt là kho bãi phân phối vẫn chưa đủ lớn và chưa được tự động hóa cao, ảnh hưởng đến khả năng xử lý đơn hàng nhanh chóng và hiệu quả.

Thứ hai, phụ thuộc vào các đối tác bên thứ ba: Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam như Shopee, Tiki vẫn phải phụ thuộc vào các dịch vụ vận chuyển bên thứ ba gây khó khăn trong việc kiểm soát chất lượng dịch vụ và thời gian giao hàng. Hệ quả là, trong những thời điểm cao điểm (như mùa lễ hội, khuyến mại), các đối tác bên thứ ba có thể không đáp ứng được yêu cầu về giao hàng nhanh chóng, gây ra tình trạng trễ hàng và làm giảm trải nghiệm khách hàng.

Đối với các startup TMĐT hay các sàn vừa và nhỏ, vấn đề này còn nghiêm trọng hơn khi không đủ tiềm lực để phát triển một hệ thống logistics mạnh mẽ và phải dựa hoàn toàn vào các dịch vụ logistics bên ngoài.

Thứ ba, chi phí logistics cao: Theo báo cáo của Hiệp hội Doanh nghiệp dịch vụ Logistics Việt Nam (VLA), chi phí logistics tại Việt Nam chiếm khoảng 16-17% GDP, cao hơn rất nhiều so với mức bình quân thế giới là 10 – 12%. Một phần nguyên nhân của tình trạng này là chi phí vận chuyển cuối cùng (“last mile”) vẫn còn rất cao, đặc biệt là đối với các khu vực ngoài thành phố lớn.

Thứ tư, khó khăn trong việc áp dụng công nghệ mới: Dù có sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ AI, Big Data và IoT trong logistics toàn cầu, nhưng tại Việt Nam, việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến vào logistics TMĐT vẫn còn khá chậm. Các doanh nghiệp TMĐT Việt Nam cũng gặp khó khăn trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng công nghệ để theo dõi và phân tích dữ liệu vận hành logistics, dẫn đến việc không thể tối ưu hóa đầy đủ quy trình vận hành và phân phối.

Thứ năm, thách thức trong quản lý chuỗi cung ứng: Quản lý chuỗi cung ứng trong môi trường TMĐT Việt Nam đang gặp phải một số vấn đề như thiếu sự liên kết giữa các bên trong chuỗi cung ứng, chất lượng dịch vụ không đồng đều và khó khăn trong việc dự báo nhu cầu của khách hàng. Đặc biệt, trong các dịp khuyến mại lớn, các doanh nghiệp TMĐT phải đối mặt với lượng đơn hàng tăng đột biến. Nếu không có một hệ thống logistics ổn định và khả năng dự báo chính xác, các doanh nghiệp sẽ gặp khó khăn trong việc đảm bảo giao hàng đúng hạn và tránh tình trạng quá tải.

Bài học mở cho doanh nghiệp TMĐT Việt Nam

Thứ nhất, đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng logistics hiện đại: Các doanh nghiệp thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam cần chú trọng xây dựng hệ thống kho bãi tự động, giảm sự lệ thuộc vào đối tác logistics bên ngoài và nâng cao hiệu quả xử lý đơn hàng. Đây là yếu tố then chốt giúp tiết kiệm chi phí và đảm bảo năng lực vận hành ổn định trong các giai đoạn cao điểm như mùa khuyến mãi.

Thứ hai, phát triển hệ sinh thái logistics linh hoạt: Việc xây dựng nền tảng logistics mở, kết nối đa dạng đối tác sẽ giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng mà không cần đầu tư lớn vào cơ sở vật chất. Trong bối cảnh hạ tầng logistics trong nước còn nhiều hạn chế, ứng dụng công nghệ như IoT và RFID sẽ giúp doanh nghiệp theo dõi, quản lý hàng hóa hiệu quả và minh bạch hơn.

Thứ ba, tăng cường công nghệ và tự động hóa: Doanh nghiệp TMĐT nên đầu tư mạnh vào số hóa logistics, đặc biệt là công nghệ AI và blockchain để dự báo nhu cầu chính xác, tối ưu chuỗi cung ứng và nâng cao kiểm soát chất lượng dịch vụ. Tự động hóa kho bãi và giao hàng cũng góp phần giảm thiểu chi phí và rút ngắn thời gian xử lý đơn.

Thứ tư, triển khai mô hình vận chuyển linh hoạt: Áp dụng các mô hình như Amazon Flex hay giao hàng từ hệ thống cửa hàng bán lẻ sẵn có sẽ giúp doanh nghiệp rút ngắn thời gian giao hàng, tiết kiệm chi phí vận chuyển và nâng cao trải nghiệm khách hàng.

Thứ năm, chủ động trong các giai đoạn cao điểm: Trong các dịp khuyến mãi lớn như 11.11, Black Friday hay Tết Nguyên đán, doanh nghiệp cần chủ động dự báo nhu cầu và tăng cường năng lực vận hành logistics để tránh tình trạng quá tải, giao hàng chậm trễ và gián đoạn dịch vụ.

Thứ sáu, xây dựng lực lượng vận chuyển riêng: Việc hình thành đội ngũ vận chuyển nội bộ hoặc hợp tác chiến lược với các đơn vị giao hàng linh hoạt như GHTK, Ninja Van sẽ giúp giảm phụ thuộc vào bên thứ ba và đảm bảo chất lượng dịch vụ ổn định hơn.

Thứ bảy, nâng cao trải nghiệm khách hàng: Doanh nghiệp TMĐT cần chú trọng đến dịch vụ giao hàng nhanh, chính xác và chăm sóc khách hàng chuyên nghiệp nhằm tạo lợi thế cạnh tranh và giữ chân người tiêu dùng trong thị trường ngày càng khốc liệt.

Thanh Cao